اخبار روز

طالبان له افغان مهاجرو غواړي چې بيرته خپل هېواد ته ورستانه شي او هغوی ته په دغه هېواد کې دسوله ایز ژوند کولو ډاډ ورکوي. دطالبانو رئيس الوزرا ملا محمد حسن آخوند، خپل د لوی اختر په پیغام کې ټولو هغو افغانانو ته چې دافغانستان دپخواني حکومت تر پاشل کېدو وروسته له هېواده وتلي، دعمومي عفوې اعلان وکړ. هغه وویل چې افغانستان امن دی او ټول کولی شي بېرته راستانه شي او په سوله کې ژوند وکړي. طالبانو پر افغانستان دبیاواکمنېدو پر مهال هم د عمومي عفوې اعلان کړی وو، خو دبشري حقونو سازمانونو په کراتو دنورو مواردو تر څنګ، دپخوانيو امنيتي ځواکونو دوژلو رپوټونه ورکړي دي. دافغانستان دپخواني پارلمان غړې، نیلوفر ابراهیمي، دويچه وله ته وویل چې دتاوتریخوالو عاملان اوس په قدرت کې دي. هغه دبېلګې په توګه د طالبانو د کورنیو چارو د وزیر یادونه کوي او وايي چې طبیعي ده چې اوس امنیت دی.

دمېرمن ابراهيمي اشاره سراج الدین حقاني ته ده چې په افغانستان کې دتېرو دوو لسیزو په جریان کې دیو شمېر پېچلو او خونړیو حملو مسئول ګڼل کیږي او دامریکا متحده ایالاتو دتحقیقاتو فدرالي ادارې «اف بې آی» تر تعقیب لاندې دی. خو له دې سره سره، حقاني اوس دطالبانو دحکومت په جوړښت او امنيتي برخو کې کلیدی رول لري. ابراهيمي چې پر افغانستان دطالبانو تر بیا واکمنېدو وروسته دهېواد پرېښوده ته اړه شوې، وايي: «طالبان هر ډول مقاومت سرکوبه کوي او خلک ډاروي.» هغې دبدخشان په ولایت کې وروستیو ناامنیو ته په اشارې وویل: «دهېواد په شمالشرقي ولایت بدخشان کې کروندګر چې نه پوهیږي بل څه شی وکري دطالبانو لخوا ټکول کيږي، ولې چې طالبانو د کوکنارو کرکېله ممنوع کړې ده.»

افغانستان دنړۍ دترټولو فقیرو هېوادونو له ډلې یو دی. په دغه هېواد کې خلک تر ډېره په کرهڼیزو حاصلاتو خپل ژوند چلوي. دکوکنارو کرکیله حتی دوچکالۍ پر وخت هم دنورو کرهڼیزو محصولاتو په پرتله، ډېره ګټه درولوده. کوکنار دډېرو افغان کروندګرو له پاره یوه ښه عایداتي سرچینه وه، خو دطالبانو رهبر ملا هيبت الله آخوندزاده،  دغه بوټي کرکېله دبل بدیل بوټي دوړاندې کولو پرته ممنوع کړې. اوس کروندګر په ځانګړې توګه هغه چې دکوکنارو کرکېله ېې کوله خالي لاس پاته دي او نه پوهیږي چې خپل روزګار څنګه مخته یوسي.

خوارځواکي او اجباري ودونه

په ۲۰۲۱م کال کې پر افغانستان دطالبانو له بیا واکمنېدو راهيسي دافغانستان دنفوس څه باندې نیمايي برخه دفقر تر کرښې لاندې ژوند کوي. په میلیونونو افغانان بشري مرستو ته اړتیا لري. دملګرو ملتونو دوګړو صندوق دمعلوماتو پر اساس، دافغانستان د ۴۱ میلیونو تخمیني نفوس څخه ۴۳ سلنه ېې له ۱۴ کلونو ښکته ماشومان تشکیلوي. دملګرو ملتونو دماشومانو دملاتړ صندوق «یونیسف» په مارچ میاشت کې وویل چې په افغانستان کې یو دوهمه برخه ماشومان عاجلو مرستو ته اړتیا لري. پر خوارځواکۍ داخته ماشومانو شمېر هم اوس دلوړېدو په حال کې دی.

اکثره زېر سن نجونې اړې کیږي چې واده وکړي، هغه په دې دلیل چې نجونې له ثانوي او عالی زدکړو منع کړل شوي او کورنۍ ېې نه پوهیږي چې څنګه دهغوی له پاره خوراک او پوشاک برابر کړي. د«شنبه های ارغواني» په نوم دیوه خوځښت فعال دویچه وله ته وویل: «دغه ماشومان نه یوازې دتعلیم، فردي ودې او حتی دخپلو لوبو له حقونو بې برخې دي، بلکې له نورو دردونکو حالاتو سره هم مخ دي، لکه ژر زېږونه، شدید فقر، کورني تاوتریخوالي او ټولنیزه انزوا. هغه هم په داسې یوه ټولنه کې چې دماشومانو دملاتړ جوړښتونه پکې عملا پاشل شوي دي.»

خوارځواکي او اجباري ودونه

په ۲۰۲۱م کال کې پر افغانستان دطالبانو له بیا واکمنېدو راهيسي دافغانستان دنفوس څه باندې نیمايي برخه دفقر ترکرښې لاندې ژوند کوي. په میلیونونو افغانان بشري مرستو ته اړتیا لري. دملګرو ملتونو دوګړو صندوق دمعلوماتو پر اساس، دافغانستان د ۴۱ میلیونو تخمیني نفوس څخه ۴۳ سلنه ېې له ۱۴ کلونو ښکته ماشومان تشکیلوي. دملګرو ملتونو د ماشومانو د ملاتړ صندوق «یونیسف» په مارچ میاشت کې وویل چې په افغانستان کې یو دوهمه برخه ماشومان عاجلو مرستو ته اړتیا لري. پر خوارځواکۍ داخته ماشومانو شمېر هم اوس دلوړېدو په حال کې دی. اکثره زېر سن نجونې اړې کیږي چې واده وکړي، هغه په دې دلیل چې نجونې له ثانوي او عالی زدکړو منع کړل شوي او کورنۍ ېې نه پوهیږي چې څنګه دهغوی له پاره خوراک او پوشاک برابر کړي.

د«شنبه های ارغواني» په نوم دیوه خوځښت فعال دویچه وله ته وویل: «دغه ماشومان نه یوازې دتعلیم، فردي ودې او حتی دخپلو لوبو له حقونو بې برخې دي، بلکې له نورو دردونکو حالاتو سره هم مخ دي، لکه ژر زېږونه، شدید فقر، کورني تاوتریخوالي او ټولنیزه انزوا. هغه هم په داسې یوه ټولنه کې چې دماشومانو دملاتړ جوړښتونه پکې عملا پاشل شوي دي.» دغه فعالان هڅه کوي تر څو دخپلې شبکې له لارې نجونو او ښځو ته معلومات چمتو او دخصوصي زدکړو زمینه ورته برابره کړي. دارغواني شنبو خوځښت په خبره، دافغانستان ښځې «دهر بل وخت په پرتله دنړېوالې ټولنې لا ډېر واقعي او له قید و شرط پرته پیوستون ته اړتیا لري او پیغام ېې دا دی چې موږ یوازې مه پرېږدئ.»

«امن هېواد» ته داخراج بېره

ډېر شمېر افغانان دامنيتي ګواښونو او فقر له کبله ګاونډیو هېوادونو ته پناه وړې ده. په دغو افغانانو کې ېوه هم ددرو ماشومانو مور دیبا ده. دیبا دطالبانو تر بیاواکمنېدو مخکې دافغانستان دپوهنې په وزارت کې دنده درولوده او دافغان مېرمنو دارتقا له پاره ېې په ګده یو سازمان جوړ کړی و، خو دطالبانو په راتګ سره وتړل شو. دښځو دحقونو دغه فعاله دطالبانو په حاکميت کې دڅو میاشتو ژوند کولو وروسته اړه شوه چې پاکستان ته مهاجره شي. هغې دويچه ويلي ته وویل چې خپل ټول شيان ېې خرڅ کړل او مهاجرت ېې وکړ. هغه اوس له دې بېره لري چې دویزې مودې تر بشپړېدو وروسته به له پاکستانه اخراج شي. دپاکستان حکومت په حاضر وخت کې افغان کډوال په ډلیزه توګه اخراجوي. ېوازې په اپریل او می میاشتو کې نژدې ۲لکه افغان مهاجر له پاکستانه وتلي دي. دیبا وايي، افغانستان ته دبېرته تلو پر ځای ترجیح ورکوي چې په پاکستان کې پټ ژوند وکړي.

په افغانستان کې دطالبانو په حاکمیت کې ښځې له کار، تحصیل او په ټولنه کې دآزاد تګ راتګ اجازه نه لري. ديبا هیله مند ده تر څو یوه لار پیدا شي چې وشي کړی له خپلو درو ماشومانو سره یو دريم امن هېواد ته ولاړه شي. نور هېوادونه هم دافغان مهاجرو داخراج هوډ لري. دبېلګې په توګه ایران اعلان کړی دی چې سږکال ۴ میلیونه افغان مهاجر خپل «امن هېواد» ته بېرته استوي. یوازې په می میاشت کې ۱۵ زره افغانان له ایرانه اخراج شول. طالبانو ویلي دي چې «موږ به دهغوی هرکلی وکړو.»